Obecność wilków w Puszczy Kampinoskiej to nie tylko powód do radości, ale przede wszystkim dowód na skuteczność działań ochronnych prowadzonych przez leśników. Drapieżniki te pełnią bowiem kluczową rolę w ekosystemie leśnym, wspierając bioróżnorodność i równowagę przyrody.

Wilcze rodziny w Puszczy Kampinoskiej

Jak informował w listopadzie 2024 roku Kampinoski Park Narodowy… w Puszczy Kampinoskiej odnotowano dwie, a być może nawet trzy grupy rodzinne wilków. To wyjątkowy sukces, zważywszy, że jeszcze po II wojnie światowej te tereny były w dużej mierze zdegradowane i wykorzystywane rolniczo. Powrót wilków to dowód na to, że wysiłek na rzecz przywrócenia tego obszaru naturze przynosi wymierne efekty. Pierwsze wilki zaobserwowano tutaj w 2013 roku, a już dwa lata później doczekały się potomstwa.

Najpierw była to jedna rodzina tych wyjątkowych drapieżników. Obecnie wiadomo, że mamy już dwie rodziny, które się rozmnażają. Co roku od sześciu lat na świat przychodzą kampinoskie szczeniaki wilków. Naukowcy spodziewali się, że na 385 km2 naszego parku, który leży u wrót stolicy i w dużej części otoczony jest gęstą zabudową, nie zmieści się więcej niż jedna rodzina wilków gdyż, jak pokazują wyniki badań średnia powierzchnia terytorium grupy rodzinnej w warunkach nizinnej Polski wynosi około 250 km2.
Głównym czynnikiem limitującym liczebności wilków, które są silnie terytorialne, jest zasobność terytoriów w pokarm. Ponad 90% ich diety stanowią dzikie ssaki kopytne. W KPN wilki najczęściej polują na sarny, dziki, jelenie i łosie. Jeden wilk potrzebuje średnio ok. 1,3 kg mięsa (wraz z kośćmi i skórą) dziennie, chociaż w okresie karmienia młodych dorosły samiec potrafi zjeść jednorazowo do 10 kg mięsa, które po powrocie do nory zwraca aby nakarmić młode…
Pojawienie się wilka na stałe w KPN w ostatnich latach wpisuje się w obserwowany w ostatnich kilkunastu latach wzrost liczebności ssaków kopytnych. Dla przykładu w ostatnich latach liczebność wybranych gatunków zwierząt w KPN wynosiła (dane GUS, 2019): sarna – 3,3 tys. osobników, co stanowi ponad 1/3 wszystkich saren żyjących w polskich parkach narodowych (!), jeleń – 380 osobników, łoś – 360 osobników (również 1/3 wszystkich łosi żyjących w polskich parkach narodowych), dzik – 206 osobników. Należy zaznaczyć, że populacja dzika uległa znacznemu zmniejszeniu ze względu na epidemię ASF. Obecnie ich liczebność w KPN wzrasta. Należy pamiętać, że często ofiarą wilków padają także drapieżniki niższego rzędu: lis i borsuk. Tu KPN także wyróżnia się wśród innych parków narodowych, ponieważ liczebność lisa wynosiła 575 os. (ponad 28% wszystkich lisów żyjących w naszych parkach narodowych ), a borsuka 190 os. (25%).
Powyższe fakty wskazują, że liczebność ssaków średniej i dużej wielkości w KPN jest wysoka. Gdyby było inaczej nie byłoby miejsca dla drugiej grupy rodzinnej wilków.

Adam Olszewski, facebook / Kampinoski Park Narodowy, 2020

Dlaczego wilki są niezbędne?

Wilki odgrywają kluczową rolę w ekosystemie leśnym, pełniąc funkcję naturalnych selekcjonerów zwierząt kopytnych. Polują głównie na osobniki chore i słabe, co prowadzi do poprawy kondycji całej populacji. Dzięki temu lasy są mniej obciążone nadmiernym wypasem przez roślinożerców, co pozwala drzewom i runie leśnej lepiej się regenerować.

Pozostawiane przez wilki resztki pokarmu stają się źródłem pożywienia dla mniejszych zwierząt, takich jak ptaki czy ssaki. Obecność tych drapieżników zmienia także zachowania roślinożerców, zmuszając je do większej ostrożności i ograniczenia czasu spędzanego na żerowaniu. To zjawisko, zwane „ekologią strachu” wspiera rozwój leśnej roślinności i zwiększa bioróżnorodność w niższych piętrach lasu.

Wilki są strażnikami lasu, których rola w przywracaniu równowagi ekosystemu jest nieoceniona.

W sidłach kłusowników

W rezerwacie Ławice Kiełpińskie na terenie gminy Łomianki, w lutym 2024 roku znaleziono zwłoki 10 miesięcznej wilczycy uwięzionej we wnykach najprawdopodobniej na dziki.

– Zwierzę umierało w strasznych męczarniach. Wilczyca, próbując się uwolnić, podgryzła znajdujące się w jej zasięgu pnie drzew i gałęzie, wydrapała ziemię wokół. Walcząc o życie, okręciła się wokół pni drzew, zacieśniając pętlę na swojej szyi, a w konsekwencji udusiła się. Nie wiadomo ile godzin konała. Po oględzinach biegłych oceniono, że do zdarzenia doszło najprawdopodobniej 24 lutego. W pobliżu znaleziono 6 podobnych wnyków z metalowej linki, przy czym w jednym z nich znajdowały się szczątki dzika. Wszystkie znalezione wnyki usunięto, jednak istnieje obawa, że może być ich więcej – informowała Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska..

Podobny przypadek miał miejsce w lutym 2022 roku, który wówczas zakończył się szczęśliwie dla zwierzęcia. Został uratowany przez wspólną akcję Stowarzyszenia dla Natury „Wilk” oraz pracowników Kampinoskiego Parku Narodowego, którzy poinformowali organizację o odnalezieniu wilka uwięzionego we wnykach w lesie łęgowym na brzegu Wisły, koło wsi Kromnów (gmina Brochów, powiat sochaczewski). Uratowany osobnik otrzymał imię Luty. Szczegółowe oględziny pokazały, że dwuletni samiec, pomimo iż jego szyja tkwiła w pętli, z której próbował się wyswobodzić, nie odniósł żadnych obrażeń i mógł od razu powrócić do środowiska naturalnego.
Luty to kolejny wilk ocalony w Puszczy Kampinoskiej dzięki współpracy Stowarzyszenia dla Natury „Wilk” i Kampinoskiego Parku Narodowego. Pierwszym był młody samiec Kampinos potrącony przez samochód na obrzeżach parku w 2017 roku. Kampinos po uwolnieniu zawędrował aż do Lasów Milickich w województwie dolnośląskim, gdzie założył grupę rodzinną i wychował potomstwo.

Czy wilki są zagrożeniem dla człowieka?

To pytanie, które często pojawia się w kontekście dzikich zwierząt, jednak spotkanie wilka w Puszczy nie należy do łatwych. Ten drapieżnik instynktownie unika ludzi, odczuwając przed nami lęk. Jego pierwszą reakcją jest zazwyczaj ucieczka. Dzięki wyostrzonemu węchowi, słuchowi i wzrokowi wilk zwykle wykrywa obecność człowieka dużo wcześniej, niż człowiek zdąży zauważyć jego obecność.
Zdarza się jednak, że wilk na chwilę się zatrzyma i z bezpiecznej odległości obserwuje człowieka. Nie należy jednak traktować takiego zachowania jako zagrożenia dla zdrowia lub życia.

Kampinoski Park Narodowy apeluje do wszystkich gości odwiedzających lasy Puszczy Kampinoskiej:

• Nie schodź z wytyczonych szlaków w poszukiwaniu wilków. Są to zwierzęta objęte pełną ochroną gatunkową. Płoszenie ich może znacząco wpłynąć na ich behawior; jest to nie tylko nielegalne, ale i karalne.
• Jeśli jesteś na szlaku, a obecność wilka stresuje cię, powoli wycofaj się. Idź tyłem i postaraj się zachować kontakt wzrokowy. Klaśnij w dłonie i wydawaj krótkie głośne dźwięki co jakiś czas, aby zniechęcić wilka do podchodzenia i podążania za tobą. To wystarczy.

Jeżeli jednak czujemy się zaniepokojeni bliską obecnością wilka Stowarzyszenia dla Natury „Wilk” zaleca podjąć następujące działania:

• Unieś ręce i machaj nimi szeroko w powietrzu. To sprawi, że twoja sylwetka będzie lepiej widoczna, a twój zapach szeroko się rozprzestrzeni. Możesz też klaskać w dłonie.
• Pokrzykuj głośno, ostrym tonem. To pozwoli wilkom się zorientować, że mają do czynienia z człowiekiem, który jest dla nich zagrożeniem.

W działaniach tych chodzi o to, by zapach i głos człowieka dotarł do wilków, które podobnie jak psy są głównie węchowcami i mają doskonały słuch, natomiast w dzień widzą słabiej niż ludzie.

Jeśli jednak te dzikie zwierzęta ociągają się z odejściem, a to się zdarza w przypadku bardzo młodych wilków:

• Rzucaj w ich stronę będącymi w zasięgu ręki przedmiotami: szyszkami, grudami ziemi lub patykami. To na pewno skłoni je do ucieczki.
• Jeśli towarzyszy ci biegający luzem pies (co jest niezgodne z przepisami obowiązującymi w Kampinoskim Paku Narodowym), to właśnie on może być obiektem zainteresowania wilków, a nie ty. Psa należy natychmiast zapiąć na smyczy i prowadzić przy nodze.

mm./red.
video: facebook/KampinoskiPN 
foto: Magda Sarat, Łukasz Łukasik