Kampinoski Park Narodowy, jako kolejny teren o niezwykle cennych walorach przyrodniczych w Polsce, może być następną po dolinie Rospudy, ofiarą planów związanych z budową dróg ekspresowych. Planowana jest bowiem wielopasmowa trasa ekspresowa przebiegająca w otulinie Puszczy Kampinoskiej.Co możemy stracić?Kampinoski Park Narodowy jest fenomenem niespotykanym w Europie. Pod wielką aglomeracją miejską, walcząc z niekorzystnymi wpływami cywilizacyjnymi rozciąga się Puszcza stanowiąca niezwykle różnorodny kompleks przyrodniczy. Skupia bowiem na swoim terenie unikatowe siedliska oraz gatunki roślin i zwierząt. Puszcza Kampinoska położona jest na największym w Polsce węźle wodnym wyznaczonym przez doliny rzek: Wisły, Bugu, Narwi, Bzury i Wkry. Niestety z powodu melioracji, które miały miejsce na przełomie XIX i XX w., bardzo bogate przyrodniczo tereny bagienne uległy osuszeniu, a warunki wodne w Puszczy porośniętej głownie przez bór sosnowy, pogarszają się z roku na rok na skutek opadania poziomu wód gruntowych.
Na terenie Puszczy występuje ponad 1500 gatunków roślin naczyniowych, mchów, wątrobowców, roślin turzycowych i porostów, a wśród nich stwierdzono aż 125 gatunków podlegających ochronie ścisłej i 44 ochronie częściowej. Także zwierzęta począwszy od owadów po ptaki i ssaki reprezentowane są przez rzadkie gatunki, spośród których część podlega ścisłej ochronie. Znajduje się tu blisko 150 gatunków ptaków chronionych (ok. 100 w otulinie) i 43 gatunki (w otulinie 15) wymienione w dyrektywie ptasiej programu Natura 2000. Wśród nich są gatunki rzadkie jak bocian czarny i derkacz oraz 4 gatunki z Polskiej Czerwonej Księgi gatunków: bielik, dzierzba rudogłowa, bączek i rybitwa białoczelna (występujące również w otulinie). Puszcza jest miejscem zakończonych sukcesem reintrodukcji zagrożonych gatunków łosi (1951 r.), bobrów (1980 r.) i rysi (1992 r.). Obecnie planowana jest próba reintrodukcji raroga – ptaka drapieżnego z rodziny sokołów, który w Polsce nie występuje na wolności i rozmnaża się tylko w niewoli. Sukces tego zamierzenia wiązany jest z dużą powierzchnią samej puszczy oraz przyległych łąk.

Tiry na skraju parku narodowego
To wspaniałe i niespotykane środowisko przyrodnicze zagrożone jest wskutek prób realizacji planów budowy drogi ekspresowej łączącej autostradę poznańską z planowaną gdańską oraz w przyszłości trasą ekspresową na wschód. Oznacza to, że odcinek ten byłby obciążony nie tylko nasilonym ruchem podmiejskim, ale przy braku obwodnic Warszawy – podobnie jak w przypadku doliny Rospudy – także międzynarodowym ruchem ciężkich tirów. Droga ta miałaby powstać na styku Parku Narodowego i terenów zielonych najbliższych Warszawie (między innymi odciąć Puszczę od lasu, Młocińskiego), dokąd dochodzą liczne trasy turystyczne Puszczy.

Czołgiem przez puszczę
Kuriozalne jest jednak to, że plany budowy drogi szybkiego ruchu na tym terenie powstawały w latach 30. zeszłego wieku, a więc wtedy, kiedy nie istniał w tym miejscu jeszcze park narodowy. W okresie tym świadomość konieczności ochrony przyrody i ratowania pozostałości naturalnych środowisk dopiero się rodziła i tworzono podwaliny systemu prawnego. Do pomysłu usytuowania na tym terenie drogi ekspresowej powrócono po wojnie, gdy Polska była częścią Układu Warszawskiego, a trasa pod Puszczą miała być „drogą dla czołgów”. Z takimi argumentami się nie dyskutowało, a ewentualne stanowisko władz państwowych czy władz Kampinoskiego Parku Narodowego jest w związku z okolicznościami historyczno-politycznymi obecnie zupełnie nieistotne. Należy zdać sobie sprawę również z tego, że zmiany, które nastąpiły w wyniku II wojny światowej oraz rabunkowej gospodarki zasobami przyrodniczymi w naszym kraju po wojnie, jeszcze bardziej wskazują na konieczność bardzo konsekwentnej ochrony przyrody. Polska słynąca kiedyś z dużej ilości lasów, puszcz i terenów o dzikiej roślinności jest obecnie wymieniana wśród krajów o najsłabiej rozwiniętym systemie ochrony przyrody w Europie.

Zagrożenia dla Puszczy
Parki narodowe tworzone są nie tylko dla ratowania różnorodności biologicznej, zachowania ożywionych i nieożywionych zasobów przyrodniczych, ale także przywrócenia właściwego stanu oraz odtworzenia zniekształconych siedlisk przyrodniczych. Zgodnie ze współczesnym podejściem do ochrony przyrody, cele te mogą być osiągnięte poprzez rozszerzanie i łączenie obszarów chronionych, ale na pewno nie przez ich izolowanie! Wiadomo, że powodem ginięcia gatunków jest – obok fizycznej eliminacji osobników – także zanikanie środowisk, w których żyją. Panda wielka, jest zagrożona nie z powodu polowania na nią, a z powodu kurczenia się lasów i zarośli bambusowych, czyli siedlisk, w których żyje. Rozczłonkowanie i pofragmentowanie terenów chronionych również jest przyczyną wymierania gatunków roślin i zwierząt. Izolacja środowisk, a co za tym idzie występujących na nich roślin i zwierząt, jest przyczyną ich degeneracji genetycznej i w rezultacie ich ginięcia.
Głównym założeniem współczesnej ochrony przyrody jest przywracanie i tworzenie połączeń pomiędzy środowiskami przyrodniczymi i terenami chronionymi, tzw. korytarzy ekologicznych. Planowana budowa trasy na skraju Puszczy, oprócz tego że narusza system ochrony samego Kampinoskiego Parku Narodowego, jest również niezgodna ze współczesnymi założeniami ochrony przyrody.
Puszcza Kampinoska wraz z otuliną, czyli strefą ochronną, w całości stanowią Rezerwat Biosfery i jako takie podlegają ochronie. Na tych terenach nie mogą być podejmowane żadne kroki czy działania, które w konsekwencji mogłyby pogorszyć warunki środowiskowe Puszczy. Budowa drogi w otulinie, w bezpośredniej bliskości drugiej strefy Rezerwatu Biosfery, czyli strefy buforowej, może prowadzić do naruszenia zasad funkcjonowania i ochrony Rezerwatu Biosfery.
Puszcza Kampinoska z racji swojego położenia na obrzeżach Warszawy ulega silnej antropopresji, czyli wpływowi (najczęściej negatywnemu) człowieka – związanej głównie z zanieczyszczeniem powietrza. Melioracja i osuszenie bagien na tych terenach i późniejsze stałe obniżanie poziomu wód gruntowych w dalszym ciągu powoduje pogarszanie się stosunków wodnych. Budowa drogi wzdłuż południowo wschodniej granicy Puszczy zwiększy te krytyczne, zidentyfikowane zagrożenia Puszczy, a podejmujący obecnie taką decyzje powinni zdawać sobie sprawę z odpowiedzialności za takie posunięcie.

„Zielone płuca” stolicy
Puszcza Kampinoska oprócz niezaprzeczalnych walorów przyrodniczych odgrywa również ogromną rolę jako tzw. „zielone płuca Warszawy”. Termin stosowany przez lata teraz nabiera dodatkowego znaczenia. Poprowadzenie drogi ekspresowej w otulinie, na skraju Puszczy i w konsekwencji odcięcie swobodnego dostępu do Puszczy od strony południowo-wschodniej, na terenie położonym najbliżej Warszawy, uniemożliwi korzystanie z walorów Puszczy zarówno mieszkańcom okolicznych miejscowości jak również mieszkańcom Warszawy. A przecież jednym z atutów stolicy jest właśnie bliskość Puszczy.

Aspekty prawne ochrony Puszczy
W przeciwieństwie do Doliny Rospudy, o której losy toczy się jeszcze bój, Puszcza Kampinoska jest terenem podlegającym ochronie prawnej w skali krajowej, wspólnotowej i międzynarodowej. Jest to park narodowy będący najwyższą formą ochrony przyrody w naszym kraju. Puszcza stanowi obszar chroniony w ramach europejskiego programu Natura 2000 i to w podwójny sposób, tj. zgodnie z dyrektywą ptasią oraz dyrektywą siedliskową. Poza tym Puszcza Kampinoska od roku 2000 jest uznana przez UNESCO za Rezerwat Biosfery i wchodzi tym samym do spuścizny przyrodniczej i kulturowej naszego kraju, rozpoznawanej na całym świecie. Podjęcie decyzji o lokalizacji trasy na skraju Puszczy Kampinoskiej i narażające ją na nieuniknioną degradację przyrodniczą nie może przejść bez echa. Spowoduje zapewne obok protestów społecznych także zaskarżenie decyzji do Komisji Europejskiej.

Ślady historii na skrzyżowaniu tras
Obok aspektów przyrodniczych i prawnych istnieją jeszcze aspekty związane z dziedzictwem kulturowym, z historią i tradycją. Celem powołania Kampinoskiego Parku Narodowego była bowiem, obok ochrony przyrody, także ochrona dóbr kulturalnych i pamiątek historycznych. Puszcza Kampinoska została utworzona na terenach zawierających ślady bytowania z okresu wczesnego średniowiecznego, jednak najważniejsza jest rola, jaką odegrały te tereny w czasie II wojny światowej. Jednym z najważniejszych wydarzeń była szarża 14. Pułku Ułanów Jazłowieckich pod Wólką Węglową, która otworzyła 19.IX.1939 rozbitym polskim oddziałom drogę na Warszawę. Wydarzenie to upamiętnia kamień leżący na wysokości Dąbrowy Zachodniej. Na obszarach Puszczy poległo prawie 10 tys. żołnierzy biorących udział w Kampanii Wrześniowej 1939 r. W czasie okupacji Puszcza była schronieniem i miejscem szkolenia wojsk AK. Teren Puszczy, jako wolny od okupanta nazywany był „Niepodległą Rzeczpospolitą Kampinoską”.
Pamiątki i miejsca historyczne, o których piszę, znajdują się właśnie na terenie, który zgodnie z planami przebiegu drogi szybkiego ruchu ma być odcięty od okolicznych łąk i podmiejskich tras dojazdowych do KPN. Jest to tym istotniejsze, że Puszcza jest żywym świadectwem historii Polski i Warszawy. Właśnie w tym rejonie, wzdłuż żółtej trasy turystycznej, do tej pory widać leje po bombach, znajdują się tu mogiły straconych żołnierzy AK, a wspominany wyżej kamień upamiętniający szarżę Ułanów Jazłowieckich jest celem zarówno spacerów sobotnio-niedzielnych jak i miejscem, gdzie 1 i 11 listopada mieszkańcy Dąbrowy, Łomianek i Warszawy składają kwiaty i zapalają znicze. Jest to tym istotniejsze, że miejsce to żyje w świadomości już kilku pokoleń Warszawiaków, kiedyś przyjeżdżających z rodzicami do Puszczy autobusem (110 do pętli), a teraz przywożących tu swoje dzieci.

Trzeba szukać innego rozwiązania
Podsumowując chciałabym zaznaczyć, że zarówno ze względu na walory przyrodnicze, kulturowe i historyczne Puszczy, jak i z powodów prawnych, podjęcie przez obecne władze decyzji o budowie drogi ekspresowej w otulinie Puszczy Kampinoskiej spowoduje zapewne zarówno protesty mieszkańców Warszawy i okolic, ale także protesty stowarzyszeń proekologicznych. Podjęcie takiej decyzji o wybudowaniu drogi wzdłuż Puszczy jest działaniem, którego konsekwencje ekologiczne i społeczne znacznie wykraczają te przewidywane kilkadziesiąt lat temu. Polska jest członkiem międzynarodowej wspólnoty i jako członek musi liczyć się z koniecznością przestrzegania międzynarodowego prawa i umów, które podpisała. Niezastosowanie się do nich może spowodować zaskarżenie budowy ze strony Unii Europejskiej mające na celu pociągnięcie do odpowiedzialności wyłamującego się sygnatariusza. Może także spowodować wycofanie dofinansowania budowy w ramach funduszy strukturalnych. Przykłady, właśnie związane z próbami budowy dróg lub osiedli w parkach narodowych, znane są z doświadczeń krajów należących dłużej do Unii Europejskiej, a konsekwencje pochopnych decyzji były nieuniknione

Jeszcze jest czas na to, aby rozważyć inne, alternatywne rozwiązania. Nie należy pochopnie podejmować decyzji podyktowanych błędami wynikającymi z historycznych zaszłości. Przedstawiciele władzy podejmujący takie kontrowersyjne decyzje nie mogą również liczyć na „szczęście” i przeoczenie ze strony stowarzyszeń mieszkańców okolic Warszawy oraz towarzystw proekologicznych. Należy się spodziewać interwencji na arenie międzynarodowej w celu zahamowania błędnych decyzji. Trzeba zdawać sobie sprawę z tego, że sygnując takie decyzje osobiście się za nie odpowiada.

Dr Iwona Jasser
Stowarzyszenie Ochrona przed Powodzią i Zagrożeniami Komunikacyjnymi
(Autorka jest pracownikiem naukowym Uniwersytetu Warszawskiego na Wydziale Biologii, w Zakładzie Ekologii Mikroorganizmów.)

„